اسلام و آزاد اندیشی - 1

نویسنده: نعمت الله صالحی نجف آبادی

یکی از برچسب‏های ناچسبی که غربی‏ها به مسلمان‏ها می‏زنند و دین مقدس اسلام را بدان متهم می‏سازند، این است که می‏گویند «اسلام با قدرت شمشیر بر مردم تحمیل شده است» و ادعا می‏کنند که شعار مسلمین و اصل زیربنایی اسلام در همه‏ ی جنگها و نبردها این بوده که: «یا اسلام شمشیر»! بدین معنی که هر فردی از جبهه‏ ی مقابل، یا باید اسلام بیاورد و اصول اساسی دین را بپذیرد و به قوانین اسلام پایبند شود و یا شمشیر مجاهدان مسلمان، سینه‏ی او را خواهد درید.

این تهمت ناروا را بسیاری از نویسندگان غربی از روی غرض ‏ورزی و کینه ‏توزی به زبان آورده و در کتابهای خود نوشته ‏اند و شدیدا روی آن تبلیغ می‏کنند. طبعا چنین ادعایی از ناحیه ‏ی آنان خیلی شگفت به نظر نمی‏رسد ولی بسی مایه‏ ی تأسف است که دستاویزهای زیادی برای این تهمت در میان کتابها و حتی روایات مسلمین به خصوص اهل سنت به چشم می خورد آنان با تمسک به همین عبارات و روایات، علمدار چنین داعیه ‏ی گزافی شده و این سخن بی‏پایه و اساس را به زبان آورده ‏اند.

واقعیت این است که روح اسلام با چنین مطلبی سازگار نیست و تحمیل عقیده، بازور و قوه‏ ی قهریه، هرگز در اسلام جایی ندارد. اسلام، آیین برادری و برابری و آزادی و حریت است و همواره از بلند نظری و سماحت و گذشت تشویق می‏کند و پیروان خود را پیوسته به آزاداندیشی و سعه‏ی صدر و تحمّل اندیشه ‏های مخالف فرا می‏خواند. ما برای اثبات این مطلب از آیات قرآن، پیامبر(ص) و سیره ‏ی علی(ع) و قوانین فقهی، شواهد و ادله ه‏ایی داریم که در تبیین و توضیح این مطلب بدان استناد می‏کنیم:

1. قرآن کریم

الف- «لا اکراه فی الدین قد تبیّن الرشد من الغیّ» (1).

این آیه، صرحی و بی ‏پرده می‏گوید که در دین، اکراه و زور و اجباری نیست و حق از باطل، جدا نموده شده است. این آیه، یک جمله‏ ی خبریه است که در مقام انشاء به کار رفته و بدین وسیله می‏خواهد حکمی را جعل و انشاء کند و بفهماند که در قبول دین، نباید اجبار و اکراهی باشد. چون اساسا ایمان، عقیده ‏ی واقعی و قلبی است و با اجبار و اکراه امکان ندارد، بنابراین آیه ‏ی شریفه در مقام انشاء و جعل حکم است و هدف از آن، بر طرف ساختن تنگ نظری‏ها و کوته ‏فکری‏های گروهی است که می‏پندارند باید در تبلیغ و ترویج مبانی دینی و اسلامی، از زور و قدرت بهره گرفت.

این آیه، نظیر آیه ‏ی «لن یجعل اللّه للکافر علی المؤمنین سبیلا» است که جمله‏ ی خبریه است، لیکن معنای انشائی دارد، یعنی کافران هرگز نباید سلطه و استیلایی بر مؤمنین داشته باشند و مسلمین همواه باید تلاش کنند تا از زیر بار ذلت و خواری بدر آیند. بی ‏شک اگر این آیه، اخبار باشد خلاف واقع است و با آنچه در خارج جریان دارد سازگار نیست، زیرا می‏بینیم که کفار بر بسیاری از سرزمین‏ها و مناطق اسلامی، استیلا دارند و با ترفندهای استعماری خود، ملت‏های مسلمان را زیر سلطه خویش در آورده‏اند، بنابراین، آیه فوق نیز در مقام انشاء می‏باشد و هدف از آن، جعل حکم است.

باری، از نظر شرع مقدس اسلام، تحمیل فکر و عقیده أمری ناپسند و نکوهیده است و علتش در این نکته نهفته است که راه حق و باطل هر کدام، بخوبی مشخص شده است و درست از یکدیگر ممتاز گشته است، لذا در ذیل آیه‏ی «لااکراه فی الدین»، این مطلب را متذکر می‏شود و می‏فرماید: «قد تبین الرشد من الغیّ». از نظر ادبی، این جمله، استیناف بیانی است و بیانگر علت و انگیزه‏ی نهی از اعمال زور و قدرت در ترویج امر دین و این مسلم است که با ارائه‏ی دلیل منطقی و آوردن برهان و استدلال برای تبیین هدایت و سعادت، بهتر و زودتر می‏توان به نتیجه رسید و حق را تفهیم کرد.

ب- «و قاتلوا الذین لایؤمنون باللّه و لا بالیوم الاخر و یحرّمون ما حرّم اللّه و رسوله و لایدینون دین الحق من الذین اوتوا الکتاب حتی یعطوا الجزیة عن ید و هم ساغرون» (2).

این آیه مربوط به جهاد و مبارزه با اهل کتاب، یعنی یهود و نصاری است. وقتی خداوند در این آیه، أمر به پیکار می‏کند، هرگز هدف از این نبرد را تحمیل عقیده نمی‏شمارد و نمی‏گوید تا زمانی با آنان مبارزه کنید که ایمان بیاورند و به کیش اسلام بگروند، بلکه نهایت این مبارزه را پذیرش پرداخت مالیاتی به عنوان جزیه می‏داند. در آن می‏گوید آنجا که جنگ مشروع است، به جنگ و مبارزه با اهل کتاب برخیزید تا با خواری و ذلت، پرداخت جزیه را که نوعی مالیات اسلامی است، بپذیرند و فلسفه‏ی مالیات این است که آنان در سایه‏ی حکومت اسلام، زندگی می‏کنند و از مزایا و مواهب و امکانات آن بهره می‏برند، بنابراین باید در قبال این فضای آرامی که حکومت اسلامی برای آنان به وجود آورده است، مالیاتی از آنها دریافت شود و دیگر، نزاعی در کار نیست و آنان به حال خود واگذاشته می‏شوند و با همان آیین و مذهب و کیش خود، با آزادی عقیده به زندگی در کشور اسلامی ادامه می‏دهند. البته جهاد با این گروه شرایطی دارد که بحث مستقلی طلب می‏کند. بنابراین، آیه مزبور با منطق «یا اسلام یا شمشیر»، هرگز هماهنگی ندارد، بلک بدرستی مغایر با ایده‏ی تبلیغ از راه زور و اجبار است.

ج - و انّ احد من المشرکین استجارک فاجره حتّی یسمع کلام اللّه ثم ابلغّه مأمنه، ذلک بانّهم قوم لایعلمون (3).

در صورتی که جامعه ‏ی اسلامی با گروهی از کفار حربی، مشغول جنگ و جدال باشد، اگر در بحبوحه‏ ی نبرد یکی از مشرکین تصمیم گرفت تا نزد مسلمین آید و با آنان صحبت کند و نظر مسلمانان را درباره‏ی مسائل مختلف بشنود وظیفه و مسئولیت مسلمین این است که به او پناه دهند تا به ندای الهی گوش سپارد و آوای آسمانی وحی، گوش او را نوازش دهد و او منطق مسلمین را بفهمد و نقطه‏ی پایان وظیفه‏ی مسلمین این است که او را با سخن اسلام آشنا سازند و اگر قانع نشد هیچ اشکالی ندارد، بلکه راه خود را می‏گیرد و بر می‏گردد. حتی قرآن دستور می‏دهد که هزینه‏ی مراجعت را نیز مسلمین باید بپردازند و او را با امنیت و آسودگی خاطر به جای اول باز گردانند.

اگر نظر اسلام این بود که می‏باید دین را با زور اسلحه پیش برد و با برق شمشیر، راه را برای تبلیغ آیین اسلام روشن کرد، پس چرا در مورد مشرک کافری که در حال جنگ با اسلام است و می‏خواهد حرف مسلمین را بفهمد، دستور می‏دهد که او را پناه دهند. اگر شمشیر راهگشا بود، می‏بایست این فرد را که با پای خود، نزد مسلمانان آمده، اگر اسلام را نپذیرد، بی ‏وقفه از پا در آورند.

پس روشن می‏شود که دیدگاه اسلام بسیار بالاتر از این حرف‏ها است. اسلام هرگز اجازه نمی‏دهد که برای پیشبرد دین، چنین فردی کشته شود. اسلام می‏داند که بی ‏تردید، عطوفت و مهربانی و ملایمت با آن فرد، تأثیر راسخ‏تری در قلب او خواهد گذاشت و چه بسا به وسیله‏ ی همین ابزار محبت و میهمان نوازی، دریچه‏ ی قلبش به روی پرتو هدایت گشوده شود و اسلام را با میل و رغبت پذیرا گردد.

ادامه دارد...